Tulsidas Guru mahima ||तुलसीदासजी की गुरु महिमा
તુલસીદાસજી
તુલસીદાસજીનો જન્મ સંવત 1589 માં ઉત્તર પ્રદેશના હાલના બાંદા જિલ્લાના રાજાપુર નામના ગામમાં થયો હતો. જો કે, મોટાભાગના મંતવ્યો 1554 માં જન્મ તરફ નિર્દેશ કરે છે. કેટલાક લોકો તેના જન્મ સ્થળને સોરો કહે છે. તેનો જન્મ 1532 એડીમાં થયો હતો અને 1623 એડીમાં તેનું અવસાન થયું હતું. જન્મતાની સાથે જ તુલસીદાસજીના મો માંથી રામનું નામ નીકળ્યું, એટલે જ તેમને ‘રામ બોલા’ નામ આપવામાં આવ્યું.
રાજપુરથી પ્રાપ્ત તથ્યો અનુસાર તેઓ સરયુપરી બ્રાહ્મણ હતા. તેઓ ગોસાઈ સમાજના હતા. કેટલાક પુરાવા મુજબ તેમના પિતાનું નામ આત્મારામ દુબે હતું અને ભવિષ્ય પુરાણ મુજબ તેમના પિતાનું નામ શ્રીધર હતું. તેની માતાનું નામ હુલસી હોવાનું કહેવાય છે. ભવિષ્ય પુરાણ મુજબ, તેમના ગુરુ રાઘવાનંદ હતા, વિલ્સન મુજબ, જગન્નાથ સોરોન, નરસિંહ ચૌધરી પાસેથી મળેલા પુરાવા અનુસાર અને ગ્રીયરસન અને અંતસર્ક્ષય અનુસાર, નરહરિ તેમના ગુરુ હતા.
કહેવાય છે કે તુલસીદાસજીનો જન્મ મૂળ નક્ષત્રમાં થયો હતો. તેના જન્મ પછી, તેની માતાનું અવસાન થયું હતું, તેથી તેના પિતાએ તેને દુ:ખી માનતા છોડી દીધો. તુલસીદાસજીને એક ગરીબ મહિલાએ તેના પિતાએ છોડી દીધા પછી બીજા ગામમાં લાવ્યા હતા. પાછળથી તે સ્ત્રીનું પણ મૃત્યુ થયું, પછી આખા ગામના લોકો તેને દુ:ખી માનવા લાગ્યા.
તુલસીદાસજીનો ઉછેર તેમના ગુરુએ જ કર્યો ન હતો પણ તેમને શિક્ષણ અને દીક્ષા આપીને વિદ્વાન બનાવ્યા હતા. કાશીમાં તેમણે સર્વોચ્ચ વિદ્વાન મહાત્મા શેષ સનાતનજી પાસેથી વેદ-વેદાંગ, દર્શન, ઇતિહાસ, પુરાણો વગેરેનું જ્ઞાન મેળવ્યું. તુલસીદાસજી મોટા થયા ત્યારે 29 વર્ષની ઉંમરે તેમના લગ્ન રત્નાવલી સાથે થયા. તુલસીદાસજી પોતાની પત્નીને ખૂબ પ્રેમ કરતા હતા, જેના કારણે તેમની રામ પ્રત્યેની ભક્તિ લગભગ ખોવાઈ ગઈ હતી.
એકવાર તેની પત્ની ઘરે ગઈ હતી. જ્યારે તેને તેની પત્નીની યાદ આવી ત્યારે તે વરસાદ અને તોફાનમાં પણ રાત્રે તેના સાસરિયાના ઘરે પહોંચી ગયો. તેની પત્નીને આ ગમ્યું નહીં. તેણે કહ્યું- ‘શરમાશો નહીં, તમે મને મળવા આવ્યા છો, તમારી પાસે ચામડીનું હાડકું છે, મારું શરીર આ છે, તો આટલો પ્રેમ નકુલ, જે રામ સાથે હોત, તે ગુજરી ગયો હતો. જે બાદ તેમણે પોતાનું સમગ્ર જીવન ભગવાન શ્રી રામના ચરણોમાં સમર્પિત કરી દીધું.
તુલસીદાસજીએ તેમના જીવનમાં ઘણા સ્થળોની મુલાકાત લીધી હતી અને લોકોને ભગવાન શ્રી રામના મહિમા વિશે જણાવ્યું હતું. ભગવાન શિવ અને હનુમાનજીની કૃપાથી તુલસીદાસજીએ ‘રામચરિત માનસ’ ની રચના કરી. હનુમાનજીની કૃપાથી જ એક વખત તુલસીદાસજીએ ચિત્રકૂટના ઘાટ પર ભગવાન શ્રી રામના દર્શન કર્યા હતા.
તુલસીદાસજીએ ઘણા ગ્રંથો અને કૃતિઓની રચના કરી હતી, જેમાંથી રામચરિત માનસ, કવિતાવલી, જાનકીમંગલ, વિનયપત્રિકા, ગીતાવલી, હનુમાન ચાલીસા, બરવાઈ રામાયણ તેમની મુખ્ય રચનાઓ માનવામાં આવે છે.
ગુરુ મહિમા સંત તુલસીદાસના શ્રી મુખે
गुरू बिन भवनिधि तरहिं न कोई,जौं बिरंचि संकर सम होई
ભારતીય સાહિત્યમાં, ગુરુને આ ભૌતિક જગત અને દૈવી તત્વ વચ્ચેનો સેતુ કહેવામાં આવે છે. સનાતન ખ્યાલ મુજબ ભલે માતા-પિતા આ જગતમાં પુરુષને જન્મ આપે છે, પરંતુ માનવજીવનનો સાચો અર્થ ગુરુની કૃપાથી જ પ્રાપ્ત થાય છે. ગુરુ જગતના વર્તનની સાથે ભવ તારક માર્ગદર્શક છે. જેમ માતા-પિતા શરીરની રચના કરે છે, તેવી જ રીતે ગુરુ પોતાના શિષ્યનું સર્જન કરે છે. શાસ્ત્રોમાં ‘ગુ’નો અર્થ અંધકાર અને ‘રુ’નો અર્થ તેનો અવરોધક ગણાવ્યો છે. અર્થાત્ જીવનમાંથી અંધકાર દૂર કરનારને ગુરુ કહેવાય છે.
અષાઢની પૂર્ણિમાને આપણા શાસ્ત્રોમાં 'ગુરુપૂર્ણિમા' કહેવામાં આવે છે. આ દિવસે ગુરુની પૂજા કરવાની વિધિ છે. ગુરુ પ્રત્યે આદર અને આદર વ્યક્ત કરવા માટે વૈદિક શાસ્ત્રોમાં ઘણા સંદર્ભોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. એ જ વૈદિક પરંપરાના મહાકાવ્ય રામચરિત માનસમાં, ગૌસ્વામી તુલસીદાસજીએ અનેક પ્રસંગોએ ગુરુના મહિમાની પ્રશંસા કરી છે.
રામચરિતમાનસ, બાલકાંડના પ્રથમ ચરણમાં, તેઓ સોરઠમાં લખે છે-
बंदउँ गुरु पद पकंज, कृपा सिंधु नररूप हरि।
महामोह तम पुंज, जासु बचन रबि कर निकर।
હું તે ગુરુ મહારાજના ચરણ કમળની પૂજા કરું છું, જે દયાના સાગર છે અને શ્રીહરિ છે, જે પુરૂષ સ્વરૂપના પરમ પુરૂષ છે, અને જેમના શબ્દો ભ્રમના ગાઢ અંધકારનો નાશ કરવા માટે સૂર્યના કિરણો જેવા છે.
श्री गुर पद नख मनि गन जोती,सुमिरत दिब्य दृष्टि हियँ होती।
दलन मोह तम सो सप्रकासू। बड़े भाग उर आवइ जासू।
શ્રી ગુરુ મહારાજના ચરણોના નખનો પ્રકાશ રત્નોના પ્રકાશ જેવો છે, જેનું સ્મરણ કરવાથી હૃદયમાં દિવ્ય દ્રષ્ટિ ઉત્પન્ન થાય છે. એ પ્રકાશ અજ્ઞાન સ્વરૂપે અંધકારનો નાશ કરનાર છે, જેના હ્રદયમાં પ્રવેશ કરે છે તે મહાન ભાગ્યશાળી છે.
गुरु पद रज मृदु मंजुल अंजन। नयन अमिअ दृग दोष बिभंजन॥
ગુરુ મહારાજના પગની રજ કોમળ અને સુંદર નયનામૃત અંજન છે, જે આંખોના દોષોનો નાશ કરે છે.ગુરુની સામે કોઈ રહસ્ય છુપાવવું જોઈએ નહીં, આ વાત બાલકાંડમાં કરી છે.
संत कहहिं असि नीति प्रभु, श्रुति पुरान मुनि गाव।
होइ न बिमल बिबेक उर, गुर सन किएँ दुराव।
સંતો આવી નીતિ કહે છે અને વેદ, પુરાણ અને ઋષિમુનિઓ પણ કહે છે કે ગુરુથી છુપાવવાથી હૃદયમાં શુદ્ધ જ્ઞાનનો વિકાસ થતો નથી.
બાલકાંડમાં જ શિવ પાર્વતી સંવાદ દ્વારા ગુરુના શબ્દોની શક્તિ સમજાવતા તેઓ કહે છે.
गुरके बचन प्रतीति न जेहि,सपनेहुँ सुगम न सुख सिधि तेही।
જે વ્યક્તિ ગુરુની વાત પર વિશ્વાસ નથી કરતો તેને સપનામાં પણ સુખ અને સફળતા મળતી નથી.
અયોધ્યાકાંડની શરૂઆતમાં, ગુરુની પૂજા કરતી વખતે, તુલસીદાસજી કહે છે.
जे गुर चरन रेनु सिर धरहीं,ते जनु सकल बिभव बस करहीं।
मोहि सम यह अनुभयउ न दूजें,सबु पायउँ रज पावनि पूजें।
જે લોકો ગુરુના ચરણનું રહસ્ય પોતાના મસ્તક પર ધારણ કરે છે, તેઓ સર્વ ઐશ્વર્યને કાબૂમાં રાખતા હોય છે.મારા જેવો અનુભવ બીજા કોઈએ કર્યો નથી.તમારા પવિત્ર ચરણોની પૂજા કરીને મેં સર્વસ્વ પ્રાપ્ત કર્યું છે.
અયોધ્યા કાંડમાં જ, રામ અને સીતા વચ્ચેના સંવાદ દ્વારા, ગૌસ્વામીજી એક જોડીમાં કહે છે.
सहज सुहृद गुर स्वामि सिख,जो न करइ सिर मानि ।
सो पछिताइ अघाइ उर.अवसि होइ हित हानि
સ્વાભાવિક રીતે, જે સારામાં હિત ધરાવતા ગુરુ અને સ્વામીના ઉપદેશોને અનુસરતો નથી, તે તેના હૃદયમાં ઘણો પસ્તાવો કરે છે અને તેનું નુકસાન ચોક્કસપણે થશે.
ઉત્તરકાંડમાં, કાકભુશુન્ડીજી દ્વારા, એક ચોપાઈમાં કહેવામાં આવ્યું છે.
ગુરુદેવ મહિમા
ભલે કોઈ ભગવાન શંકર કે બ્રહ્માજીની સમકક્ષ હોય, પરંતુ ગુરુ વિના કોઈ સાગરને પાર કરી શકતો નથી.
તુલસીદાસજીએ તેમની કૃતિઓમાં અન્ય ઘણા સંદર્ભો દ્વારા ગુરુ મહિમાનું વર્ણન કર્યું છે. જેઓ ગુરુનો મહિમા સ્વીકારે છે તેમના માટે શબ્દોનું મહત્વ નથી, લાગણીનું છે. ગુરુ પ્રત્યે સમર્પણની જરૂર છે. ગુરુ પૂર્ણિમા એ એક પ્રસંગ છે જ્યારે આપણે ગુરુને આદર આપીએ છીએ અને અમારી બધી લાગણીઓ તેમને સમર્પિત કરીએ છીએ.
અમારા ધાર્મિક ગ્રુપમાં જોડાવવા વિનંતી
