માતા સીતા /જાનકી જીવન દર્શન || MATA JANKI SITAJI NU JIVAN DARSHN BY RAMAYAN 

ॐ दाशरथये विद्महे जानकी वल्लभाय धी महि। तन्नो रामः प्रचोदयात्।।

વાલ્મીકિના મહાકાવ્ય ‘રામાયણ’ની નાયિકા. વિદેહરાજ સીરધ્વજ જનકની પુત્રી, ઇક્ષ્વાકુવંશીય રામ દાશરથિની પત્ની. રામ રામાયણકથાના નાયક તો સીતા નાયિકા. રામ એકપત્નીવ્રતધારી હતા તો સીતા સતી, પતિવ્રતા — ભારતીય સ્ત્રીજાતિની એકનિષ્ઠા-પવિત્રતાની જ્વલન્ત પ્રતિમા.

સીતા ના માતા પિતા કોણ છે.

• સીતા તો જાતે સંતાપ સહન કરીને, અનેક કષ્ટ સહન કરીને, વિશેષ તેજ પ્રગટાવીને જાણે ભગવાન રામથી પણ આગળ નીકળી જાય છે. સીતાનો જન્મ પણ ચમત્કારી અને વિદાય પણ ચમત્કારી. ધરતીની પુત્રી ધરતીમાં સમાઈ જાય છે. 
• વેેેેદમાં સીતા કૃષિની દેવી મનાઈ છે. ‘ 

• સીતા 'શબ્દનો અર્થ થાય, હળથી ખેડાઈને ધરતીમાંથી મળેલી કે ઉત્પન્ન થયેલી. વાલ્મીકિ રામાયણમાં જ બીજી પાછળની રામકથાઓ પ્રમાણે મિથિલાના રાજા જનક દ્વારા હળથી ધરતી ખેડતાં એમાંથી મળેલ કન્યાનું નામ ઉત્પત્તિ પ્રમાણે ‘સીતા’ રખાયું. જનકની પુત્રી હોઈ તે ‘જાનકી’ કહેવાઈ આ રીતે જાનકી ‘અયોનિજા’ કહેવાયાં.
• યંકર દુષ્કાળથી ખૂબ જ પરેશાન હતા, ત્યારે આ સમસ્યામાંથી મુક્તિ મેળવવા માટે, એક ઋષિએ તેમને યજ્ઞ કરવા અને પૃથ્વી ખેડવાનું સૂચન કર્યું.  તે ઋષિના સૂચન પર રાજા જનકે યજ્ઞ કર્યો અને ત્યારબાદ રાજા જનકે જમીન ખેડવાની શરૂઆત કરી.
• ત્યારે જ તેને પૃથ્વી પરથી સોનાના પાત્રમાં માટીમાં લપેટેલી એક સુંદર છોકરી મળી.  તે છોકરીને હાથમાં લઈને રાજા જનકે તેનું નામ 'સીતા' રાખ્યું અને તેને પોતાની પુત્રી તરીકે દત્તક લીધી.  સીતાના માતા-પિતા કોણ છે તે અંગે રહસ્ય હજુ પણ યથાવત છે.
• હવે તમે એક એવી સ્ત્રી જુઓ છો જે તેના માતાપિતા વિશે કંઈપણ જાણતી નથી, તે મહેલમાં મોટી થઈ છે.  આ દેશમાં એવી ઘણી છોકરીઓ છે જેને તેમના માતા-પિતાએ મંદિરના ઉંબરે, હોસ્પિટલની બહાર કે કચરાના ઢગલા પર ત્યજી દીધી છે.  આવી છોકરીઓને અનાથાશ્રમમાં સ્થાન મળે છે અથવા તો નસીબજોગે તેઓ સારા પરિવારની દીકરી બને છે.  પરંતુ એવા સેંકડો છે જેઓ રસ્તા પર એકલા ભટકતા હોય છે.  તે તમામ મહિલાઓએ માતા સીતા તરફ જોવું જોઈએ અને પ્રોત્સાહન આપવું જોઈએ

સીતાજીનો પૂર્વ જન્મ

• દેવી સીતાના જન્મની બીજી એક વાર્તા છે.વેદવતી નામની બ્રાહ્મણ કન્યા સાથે સંબંધિત છે, જેનો બ્રહ્મવૈવર્ત પુરાણમાં ઉલ્લેખ છે.  આ દંતકથા અનુસાર, એક સમયે વેદવતી ભગવાન વિષ્ણુને તેના પતિ તરીકે મેળવવા માટે તપસ્યા કરી રહી હતી.
• આ સમયે હિમાલયની યાત્રા દરમિયાન રાવણની નજર વેદવતી પર પડી અને તેના મનમાં વેદવતી સાથે લગ્ન કરવાનો વિચાર આવ્યો.  વેદવતીએ રાવણથી બચવા માટે ઊંચાઈ પરથી કૂદકો માર્યો અને તેના મૃત્યુ સમયે તેણે રાવણને શ્રાપ આપ્યો કે ભવિષ્યમાં તે રાવણની પુત્રી તરીકે પુનર્જન્મ લેશે અને તેના મૃત્યુનું કારણ બનશે.  જ્યારે માતા સીતાનો જન્મ થયો ત્યારે તેમના મૃત્યુના ડરથી, રાવણે તેમને પૃથ્વી પર એક ખાડો ખોદીને  દફનાવી દે છે.

સીતાજી  હતાં રાવણના પુત્રી

• જન્મ વિશે વાત કરીએ તો, એક અન્ય લોકપ્રિય વાર્તા છે જે ભાગ્યે જ માનવામાં આવે છે.  વાસ્તવમાં, રામાયણ અનુસાર, રાવણે કહ્યું હતું કે જો તેની પુત્રી સાથે લગ્ન કરવાની ઇચ્છા તેના હૃદયમાં ઉત્પન્ન થાય છે, તો તેની પુત્રી તેના મૃત્યુનું કારણ બનશે.
• આ વાતને સાચી સાબિત કરવા માટે, એક વખત ગૃત્સમદ નામના ઋષિ કુશના આગળના ભાગમાંથી દરરોજ મંત્રોચ્ચાર સાથે માતા લક્ષ્મીને પુત્રીના રૂપમાં દૂધના ટીપાં રેડતા હતા.
• એક દિવસ જ્યારે ઋષિઓ આશ્રમમાં હાજર ન હતા ત્યારે રાવણ ત્યાં આવ્યો અને ત્યાં હાજર ઋષિઓને મારીને તેમનું લોહી કલશમાં ભરી દીધું.  રાવણે આ કલશ પોતાના મહેલમાં સંતાડી દીધો હતો.
• તે સમયે રાવણની પત્ની મંદોદરી તે કલશ વિશે ખૂબ જ ઉત્સુક હતી.  એક દિવસ જ્યારે રાવણ મહેલમાં ન હતો ત્યારે મંદોદરીએ કલશ ખોલીને જોયું.  મંદોદરીએ કલશ ઉપાડીને તેમાં રાખેલું લોહી પી લીધું, જેના કારણે તે ગર્ભવતી થઈ.
• મંદોદરીના આ રહસ્યની કોઈને ખબર ન પડે, તેથી તેણે પોતાની પુત્રીને કલશમાં છુપાવીને લંકાથી દૂર મિથિલા ભૂમિમાં છોડી દીધી.  આ રીતે સીતાજીનો જન્મ થયો અને તે રાવણની પુત્રી હોવા ઉપરાંત તેના મૃત્યુનું કારણ પણ બની.

રામ સીતાના વિવાહ

રામ-સીતાના વિવાહ- શ્રેષ્ઠ પસંદ કરવાની જો મનમાં પ્રબળ ઈચ્છા હશે તો તે ચોક્કસ થશે.  સીતા સ્વયંવર માત્ર એક નાટક હતું.  વાસ્તવમાં સીતાએ પહેલા જ રામને પસંદ કરી લીધા હતા અને રામે સીતાને પસંદ કરી હતી.  ભગવાન શ્રી રામ અને જનકપુત્રી જાનકી (સીતા)ના લગ્ન માર્ગશીર્ષ (આગાહન) માસના શુક્લ પક્ષની પંચમીના રોજ થયા હતા, ત્યારથી આ પંચમીને 'વિવાહ પંચમી ઉત્સવ' તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.

અસાધારણ ધર્મનિષ્ઠા- ( પતિવ્રતા)

• શ્રીરામને વનવાસ મળ્યો તે ખૂબ જ આશ્ચર્યજનક છે પરંતુ માતા સીતા પણ મહેલોના તમામ સુખ, સંપત્તિ અને વૈભવ છોડીને તેમની સાથે ગયા.  માત્ર એટલા માટે કે તેણે તેના પતિવ્રતા ધર્મનું પાલન કરવું હતું.  એ પણ કારણ કે તેઓ લગ્ન સમયે લીધેલા સાત  વચનો યાદ રાખે છે.  તે દિવસોમાં જંગલ ખૂબ જોખમી હતું.  ત્યાં રહેવું પણ ખૂબ મુશ્કેલ હતું. પરંતુ માતા સીતાએ રામ સાથે રહેવાનું સ્વીકાર્યું.
• ચોક્કસપણે પતિ માટે પત્નીને દરેક પગલે સાથ આપવો જરૂરી છે, તેવી જ રીતે પત્ની માટે પણ દરેક સુખ-દુઃખમાં પતિનો સાથ આપવો જરૂરી છે.  જો કોઈ સ્ત્રી તેના પતિના દુ:ખમાં દુઃખી અને તેના સુખમાં ખુશ ન હોય તો તેણે વિચારવું જોઈએ કે તે શું છે.  આદર્શ અને સંપૂર્ણ લગ્ન જીવન શિવ-પાર્વતી અને રામ-સીતા જેવું હોઈ શકે છે.
• સીતાની હિંમતઃ- જ્યારે માતા સીતાનું રાવણે અપહરણ કરીને તેમને અશોક વાટિકામાં રાખ્યા હતા ત્યારે તેમણે આ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં નમ્રતા, સહનશીલતા, હિંમત અને ધર્મનું પાલન કર્યું હતું.  આ દરમિયાન રાવણે સામ, દામ, દંડ અને ભેદભાવની નીતિથી પોતાની તરફ નમન કરવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ માતા સીતાએ ઝૂક્યું નહીં, કારણ કે તેને રાવણની શક્તિ સામે તેના પતિ શ્રી રામ અને તેની શક્તિમાં સંપૂર્ણ વિશ્વાસ હતો. 
• લંકાધિપતિ રાવણે માતા સીતાનું અપહરણ કર્યું હતું અને તેમને બે વર્ષ સુધી પોતાની કેદમાં રાખ્યા હતા.  આ બંદીવાસમાં માતા સીતા રાક્ષસોના રક્ષણ હેઠળ બગીચાની ગુફામાં રહેતી હતી.પરંતુ ક્યારેય હિંમત હારી ન હતી. 
• તે દયાળુ છે, આદર્શ આર્યનારી હોઈ મનમાં કશો વેરભાવ રાખતી નથી. પોતાને ત્રાસ આપનારી ભયંકર રાક્ષસીઓને મારી નાખવાની હનુમાનજીને ના પાડે છે. રાવણની આજ્ઞા અનુસાર વર્તનારી તેઓનો તે દોષ જોતી નથી. તે કહે છે કે આર્યે તો દુષ્ટો અને વધ્યો તરફ પણ કારુણ્ય રાખવું જોઈએ; કેમ કે કોઈ જ ગુનો કર્યો ન હોય તેવું તો કોઈ જ હોતું નથી ! તેના મતે ક્રૂર, પાપી અને અત્યન્ત ઉગ્ર રાક્ષસો પરત્વે પણ આર્યે અનુચિત વર્તન કરવું ન જોઈએ !
• તે હનુમાનને જણાવે છે કે પોતાને જે દુ:ખ સહેવું પડ્યું તે તો તેના દુર્ભાગ્યને કારણે છે અને પોતે પૂર્વે કરેલાં દુષ્કૃત્યોના જ ફળરૂપ છે. કોઈ કોઈનું પાપ લઈ શકતું નથી તેથી દરેકે પોતાનાં સત્કર્મ તેમજ દુષ્કર્મનું ફળ ભોગવવું જ પડે છે.

સીતાનો વિશ્વાસ

• જ્યારે હનુમાન લંકામાં અશોક વાટિકા પહોંચ્યા ત્યારે તેમણે ભગવાન શ્રીરામ સીતાને લાવેલી વીંટી આપી.  માતા સીતા ખૂબ જ ખુશ થઈ ગયા.  તેણે પોતાની વ્યથા વ્યક્ત કરી અને આશંકા અને નિરાશા પણ વ્યક્ત કરી કે રામના આગમનમાં આટલો વિલંબ કેમ થયો?  નાથ, તું મને ક્યાંક ભૂલી તો નથી ગયો ને?  સીતાના મનની આવી સ્થિતિ જાણીને હનુમાને કહ્યું કે રામના આવવામાં થોડો વિલંબ છે, માતા, જો તમને લાગે કે તે સમુદ્ર પાર કરી શકશે કે નહીં, તો હું તમને આજે જ રામજી પાસે લઈ જઈશ.
• હનુમાનજીએ તેમને આત્મવિશ્વાસ અને તેમની શક્તિનો પરિચય આપ્યો.  હનુમાનજીની શક્તિ જોઈને સીતા ખાતરી થઈ ગઈ અને સમજી ગઈ કે આ વાનર મને તરત રામ પાસે લઈ જઈ શકે છે.  આ પછી પણ સીતાજીએ કહ્યું કે 'રામ પ્રત્યેના મારા સમર્પણને ધ્યાનમાં રાખીને, જે સંપૂર્ણ બલિદાન છે, પતિની ભક્તિનો મારો ધર્મ છે, હું રામ સિવાય અન્ય કોઈને સ્પર્શ કરી શકતી નથી.  હવે રામ અહીં આવે, રાવણને મારી નાખે.  જેઓ તેના લોકો છે તેમને મારી નાખો અને મને લઈ જાઓ.  માત્ર રામજી જ મને સન્માન સાથે લઈ જાય, તે યોગ્ય રહેશે.'

માયાવી સીતા-

• એવું માનવામાં આવે છે કે રાવણના પુત્ર મેઘનાદે વાનર સેનામાં ભય અને નિરાશા ફેલાવવા માટે પોતાની શક્તિથી એક ભ્રામક સીતાની રચના કરી હતી અને યુદ્ધના મેદાનમાં રામ-લક્ષ્મણ જે સીતા જેવા જ દેખાતા હતા.  મેઘનાદે તે માયાવી સીતાને પોતાના રથની સામે બેસાડી અને યુદ્ધના મેદાનમાં ફરવા લાગ્યા.  વાંદરાઓએ તેને સીતા સમજીને તેના પર હુમલો કર્યો ન હતો.
• પાછળથી મેઘનાદે માયાવી સીતાને તેના વાળ ખેંચી લીધા અને બધાની સામે તેણે તેના બે ટુકડા કરી દીધા.  આ દ્રશ્ય જોઈને વાનર સેનામાં નિરાશા ફેલાઈ ગઈ.  બધા વિચારવા લાગ્યા કે જે સીતા માટે તેઓ લડી રહ્યા છે તેની હત્યા થઈ ગઈ છે.  હવે લડીને શું ફાયદો?  જ્યારે રામે સીતાના મૃત્યુના સમાચાર સાંભળ્યા તો તેઓ પણ બેહોશ થઈ ગયા.
• ચારેબાજુ લોહી ફેલાયેલું જોઈને બધા ચોંકી ગયા.  આ જોઈને મેઘનાદ નિકુંભીલા દેવીના સ્થાને ગયા અને હવન કરવા લાગ્યા.  જ્યારે રામની ચેતના પાછી આવી ત્યારે લક્ષ્મણ અને હનુમાને તેમને ઘણી રીતે સમજાવ્યા અને વિભીષણે કહ્યું કે 'રાવણ ક્યારેય સીતાને મારવાનો આદેશ આપી શકે નહીં, તેથી તે ચોક્કસપણે મેઘનાદના ભ્રમનું પ્રદર્શન છે.  નિશ્ચિંત રહો.'

સીતાજી ની અગ્નિ પરીક્ષા

• સીતાએ અગ્નિપરીક્ષા આપી હતી કે નહીં?  આ પ્રશ્ન હજુ યથાવત છે.  એવું પણ કહેવાય છે કે તેમણે અગ્નિની પરીક્ષા આપી હતી પરંતુ રામે સીતાને હાર માની ન હતી.  સીતા, જેના વિના રામ એક ક્ષણ પણ જીવી ન શકે અને જેના માટે તેણે સૌથી મોટું યુદ્ધ લડ્યું, તે સીતા તેને કોઈ વ્યક્તિ અને સમાજના કહેવા પર કેવી રીતે છોડી શકે?
• રામ જ્યારે સીતાને રાવણથી બચાવીને અયોધ્યા લઈ આવ્યા, ત્યારે તેમના રાજ્યાભિષેકના થોડા સમય પછી, રામને મંત્રીઓ અને દુર્મુખ નામના જાસૂસ પાસેથી ખબર પડી કે લોકોને સીતાની પવિત્રતા પર શંકા છે, તેથી સીતા અને રામ વિશે ઘણી મનસ્વી વાતો થઈ રહી છે. બનાવેલ  તે સમયે સીતા ગર્ભવતી હતી.  રામ અને અન્ય લોકોએ સીતાને કહ્યું કે સમાજમાં વસ્તુઓ બનાવવામાં આવી રહી છે.
• દરેક વ્યક્તિ કહે છે કે તેણે અગ્નિ પરીક્ષા આપવી પડશે.  એવું માનવામાં આવે છે કે રામ અને સમાજ દ્વારા શંકાસ્પદ હોવાને કારણે, સીતાએ, અપરાધ, અપમાન અને દુ: ખથી પરેશાન થઈને, ચિતાને તૈયાર કરવાનો આદેશ આપ્યો.
• સીતાએ કહ્યું- 'જો કે મેં મન, વાણી અને કર્મથી રામને હંમેશા યાદ કર્યા છે અને રાવણે જે શરીર છીનવી લીધું હતું તે અવશ હતું, તો અગ્નિદેવ મારી રક્ષા કરે.'  અને પછી સીતા માતા સળગતી ચિતામાં પ્રવેશ્યા.
•  દૃશ્યમાન રૂપ ધારણ કરીને અગ્નિદેવે સીતાને ખોળામાં લીધી અને રામ સમક્ષ રજૂ કરતાં કહ્યું કે તે દરેક રીતે પવિત્ર છે.
•   આ અગ્નિપરીક્ષા પછી પણ લોકોમાં વિવિધ પ્રકારની વાતો થવા લાગી, તો રામની સામે ફરીથી ધાર્મિક સંકટ ઊભું થયું.
• સીતાના અગ્નિપ્રવેશ પ્રસંગે બ્રહ્માજી રામને કહે છે, "સીતા લક્ષ્મીજી અને આપ વિષ્ણુ છો". ભાગવતમાં પણ લખ્યું છે કે રામ વિષ્ણુના અવતાર અને સીતા લક્ષ્મીનો અવતાર છે. પાછળથી લખાયેલાં રામાયણો જેવો કે અદ્ભુત રામાયણ, આનંદ રામાયણ, અઘ્યાત્મ રામાયણ વગેરેમાં તો સ્પષ્ટ રીતે જાનકી માતાની આદ્યશકિત કે દેવી શકિત રૂપે પ્રતિષ્ઠા થઈ છે. આનંદ રામાયણમાં સીતાના અનેક જન્મો અને સ્વરૂપો બતાવ્યાં છે. વિશ્વંભર નામના ઉપનિષદમાં ‘ૐ નમ: સીતારામાભ્યામ્’ એ મંત્રનો મહિમા બતાવ્યો છે.

સીતાનું મૃત્યુ-

• માતા સીતા પોતાના પુત્રો સાથે વાલ્મીકિ આશ્રમમાં રહેતી હતી.  એક સમયે ભગવાન શ્રી રામે અશ્વમેધ યજ્ઞનું આયોજન કર્યું હતું.  તે યજ્ઞમાં વાલ્મીકિજીએ લવ અને કુશને રામાયણનો પાઠ કરવા મોકલ્યા.  રામે બંને કુમારો પાસેથી આ પાત્ર સાંભળ્યું.  એવું કહેવાય છે કે બંને રોજ વીસ મંત્રો પાઠ કરતા હતા.  ઉત્તરાકાંડ પહોંચીને રામને ખબર પડી કે આ બંને રામના સંતાનો છે.
• ત્યારે રામે સીતાને કહ્યું કે જો તે નિર્દોષ છે તો અહીં સભામાં આવો અને પોતાની પવિત્રતા પ્રગટ કરો.  વાલ્મીકિ સીતા સાથે સભામાં ગયા.  સભામાં વશિષ્ઠ ઋષિ પણ હતા.  વશિષ્ઠજીએ કહ્યું- હે રામ, હું વરુણનો દસમો પુત્ર છું.  મેં મારા જીવનમાં ક્યારેય ખોટું બોલ્યું નથી.  આ બંને તમારા પુત્રો છે.  જો હું જૂઠું બોલું છું, તો મને મારા તપનું ફળ નહીં મળે.
• સીતાએ હાથ જોડીને નીચું જોયું અને કહ્યું- 'હે પૃથ્વી માતા, જો હું શુદ્ધ હોઉં તો પૃથ્વી ફૂટશે અને હું તેમાં સમાઈ જઈશ.'  જ્યારે સીતાએ આ કહ્યું, ત્યારે સર્પો પર બેઠેલું સિંહાસન પૃથ્વીને ફાડીને બહાર આવ્યું.  પૃથ્વીદેવી સિંહાસન પર બિરાજમાન હતા.  તેણે સીતાને પોતાના ખોળામાં બેસાડી.  સીતા બેઠા કે તરત જ તે સિંહાસન પૃથ્વીમાં ડૂબવા લાગ્યું અને માતા સીતા પૃથ્વીમાં સમાઈ ગઈ.
• જોકે તેનું વર્ણન પદ્મપુરાણમાં અલગ છે.  પદ્મપુરાણની કથામાં સીતા પૃથ્વીમાં વિલીન ન થયા, પરંતુ શ્રી રામ સાથે રહીને તેમણે સિંહાસનનો આનંદ માણ્યો અને રામ સાથે જળ સમાધિ પણ લીધી.
• આ બાબતોનો ભાવાર્થ એ છે કે આજની સ્ત્રીએ પણ સીતાના પવિત્ર ચરિત્રની જેમ સેવા, સંયમ, ત્યાગ, શિષ્ટાચાર, સદ્વર્તન, હિંમત, શાંતિ, નિર્ભયતા, ક્ષમા અને શાંતિને સ્થાન આપીને કામકાજ અને દાંપત્યજીવન વચ્ચે સંતુલન જાળવવું જોઈએ. તેની સાથે તમને સફળતા અને સન્માન પણ મળી શકે છે.
• માતા સીતા ત્યાગ, પ્રેમ, દયાનું પ્રતીક છે અને તેમનું આખું જીવન આ માટે જ સમર્પિત હતું.  તેના કાર્યોને કારણે તે યુગો સુધી માનવજાત માટે પ્રેરણાસ્ત્રોત બની હતી અને આજે પણ આપણે બધા તેને આદર્શ માનીએ છીએ અને ઉદાહરણ આપીએ છીએ.

Conclusion :

અમે આ બ્લોગ પોસ્ટ આર્ટિકલમાં ગુજરાતીમાં સીતાજી, જાનકી  વિશે સંપૂર્ણ માહિતી આપવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. છતાં કોઈ સૂચન કે ભલામણ હોય તો તમે નીચે કોમેન્ટ બોક્સ માં મેસેજ કરી શકો છો. અમને આશા છે કે તમને અમારું કામ ગમ્યું હશે. અમે જેમ બને સારી અને નવી Latest માહિતી આપી છે. તમને અમારું કામ ગમ્યું હોય તો તમે તમારા મિત્રો ને આ આર્ટિકલ મોકલી શકો છો જેથી એમને પણ ઉપયોગી બની રહે.